Chulalongkorn University Theses and Dissertations (Chula ETD)
การวิเคราะห์คู่มือการใช้ห้องสมุดของห้องสมุดมหาวิทยาลัย
Other Title (Parallel Title in Other Language of ETD)
An analysis of library handbooks of university library
Year (A.D.)
1986
Document Type
Thesis
First Advisor
จ้อย นันทิวัชรินทร์, ม.ล.
Faculty/College
Graduate School (บัณฑิตวิทยาลัย)
Degree Name
อักษรศาสตรมหาบัณฑิต
Degree Level
ปริญญาโท
Degree Discipline
บรรณารักษศาสตร์
DOI
10.58837/CHULA.THE.1986.725
Abstract
การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์คือ 1) เพื่อสำรวจและศึกษาคู่มือการใช้ห้องสมุดฉบับที่ใช้ในปี พ.ศ. 2528 ของห้องสมุดกลางมหาวิทยาลัยของรัฐ ในด้านการจัดทำ ประเภท รูปแบบและวิธีการเผยแพร่ 2) เพื่อวิเคราะห์เนื้อหา รูปแบบของคู่มือการใช้ห้องสมุดฉบับดังกล่าวด้วย วิธีดำเนินการวิจัย ผู้วิจัยได้รวบรวมข้อมูลเรื่องเกี่ยวกับคู่มือการใช้ห้องสมุดจากเอกสารสิ่ง พิมพ์และจากการสอบถามผู้ที่เกี่ยวข้อง นำมาสร้างเป็นแบบสอบถาม 2 ชุด คือ ชุดที่ 1 เพื่อสอบถามวิธีการจัดทำ การเผยแพร่และการแก้ไขปรับปรุงคู่มือการใช้ห้องสมุดตลอดจนปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้นในขั้นตอนต่างๆ ตามที่กล่าวมา ผู้ตอบแบบสอบถามชุดนี้ได้แก่ บรรณารักษ์ห้องสมุดกลางมหาวิทยาลัยของรัฐซึ่งมีจำนวน 28 แห่ง แห่งละ 1 คนรวม 28 คน แบบสอบถามชุดที่ 2 ใช้เพื่อสอบถามถึงเนื้อหาและรูปแบบที่เหมาะสมของคู่มือการใช้ห้องสมุด กลางมหาวิทยาลัย ตามความคิดเห็นของบรรณารักษ์ผู้จัดทำคู่มือการใช้ห้องสมุดของห้องสมุด กลางมหาวิทยาลัย ที่จัดทำคู่มือการใช้ห้องสมุด ซึ่งมีจำนวน 22 แห่งๆ ละ 1 คน รวม 22 คน (บรรณารักษ์กลุ่มนี้นับเป็นส่วนหนึ่งของบรรณารักษ์ผู้ตอบแบบสอบถามชุดที่ 1) และตามความคิดเห็นของอาจารย์ผู้สอนวิชาการใช้ห้องสมุดเบื้องต้น ของมหาวิทยาลัย ที่เปิดสอนวิชาการใช้ห้องสมุดเป็นวิชาเอกจำนวน 9 แห่งๆ ละ 1 คนรวม 9 คน ผู้ตอบแบบสอบถามชุดนี้มีจำนวนรวมทั้งสิ้น 31 คน ผู้วิจัยได้นำความคิดเห็นของผู้ตอบแบบสอบถามชุดที่สองนี้ มาสรุปเป็นเกณฑ์วิเคราะห์รูปแบบและเนื้อหาของคู่มือการใช้ห้องสมุด แบบสอบถามทั้ง 2 ชุดนี้ มีจำนวนรวมทั้งสิ้น 59 ฉบับ ผู้วิจัยได้รับกลับคืนมาทั้งสิ้น 59 ฉบับ คิดเป็น 100% การวิเคราะห์ข้อมูลใช้วิธีการทางสถิติหาค่าร้อยละผลการวิจัยสรุปได้ดังนี้ 1. ห้องสมุดมหาวิทยาลัยส่วนใหญ่ (จำนวน 22 แห่ง จาก 28 แห่ง) จัดทำคู่มือการใช้ห้องสมุด 2. ห้องสมุดส่วนใหญ่ (54.54%) จัดทำคู่มือการใช้ห้องสมุดเองทุกขั้นตอน และถ้าในกรณีที่จัดทำร่วมกับหน่วยงานอื่น ห้องสมุดดำเนินการจัดเตรียมเนื้อหาเองทุกแห่ง แผนกที่รับผิดชอบในการจัดทำส่วนใหญ่คือแผนกบริการ (52.17%) และมักมีผู้รับผิดชอบจัดทำเพียงคนเดียว (59.09%) 3. แผนกที่รับผิดชอบในการเผยแพร่คู่มือการใช้ห้องสมุดส่วนใหญ่คือแผนกบริการ (60.86%) และห้องสมุดส่วนใหญ่มีวิธีการเผยแพร่คู่มือการใช้ห้องสมุดมากกว่า 1 วิธี วิธีที่ใช้มากที่สุดได้แก่การแจกให้ผู้ใช้ในโอกาสที่มีการแนะนำการใช้ห้อง สุด (36.86%) 4. ปัญหาที่ห้องสมุดส่วนใหญ่ประสบในการจัดทำคือบรรณารักษ์และเจ้าหน้าที่มีงาน ในหน้าที่อื่นๆ ทำให้มีเวลาจัดทำคู่มือการใช้ห้องสมุดได้น้อยจึงจัดทำได้ไม่ดี เท่าที่ควร และบุคลากรในห้องสมุดน้อย ทำให้จัดทำได้ล่าช้า (ห้องสมุดประสบคิดเป็น 20% เท่ากัน) สำหรับปัญหาในการเผยแพร่คู่มือการใช้ห้องสมุดที่ห้องสมุดส่วนใหญ่ประสบ (33.33%) คือคู่มือการใช้ห้องสมุดมักไม่เพียงพอต่อการเผยแพร่ เพราะงบประมาณจำกัดจึงจัดทำได้น้อยและห้องสมุดบางแห่ง เผยแพร่คู่มือการใช้ห้องสมุดด้วยการให้ผู้ใช้หยิบไปด้วยตนเอง ซึ่งผู้ใช้มักหยิบไปครั้งละจำนวนมากทำให้ไม่เพียงพอต่อการเผยแพร่ นอกจากนี้ในการปรับปรุงแก้ไขคู่มือการใช้ห้องสมุด ห้องสมุดส่วนใหญ่ (39.40%) ประสบปัญหาในด้านส่วนที่จะแก้ไขไม่มาก แต่ต้องปรับปรุงทั้งเล่มอีกทั้งข้อมูล ในคู่มือการใช้ห้องสมุดเปลี่ยนแปลงบ่อย ทำให้ต้องปรับปรุงบ่อยซึ่งทำให้เสียเวลาและค่าใช้จ่าย ปัญหาดังกล่าวนี้ห้องสมุดประสบคิดเป็น21.21%5. สรุปรวมประเภทและรูปแบบที่ควรจะเป็นตามความคิดเห็นของผู้ตอบแบบสอบถามดังนี้ คือ เป็นคู่มือฯ ชุด มีรูปแบบจุลสาร ไม่ควรกำหนดขนาด มีภาพประกอบ ซึ่งอาจเป็นภาพการ์ตูนหรือลายเส้น ตัวอักษรที่ใช้ควรเป็นตัวพิมพ์ขนาดตัวธรรมดา ลักษณะภาษาที่ใช้เขียนควรเป็นภาษาแบบแผน 6. สรุปรวมเนื้อหาที่ควรกล่าวในคู่มือการใช้ห้องสมุดตามความคิดเห็นของผู้ตอบ แบบสอบถามเป็นดังนี้คือ จุลสาร ควรมีเนื้อหาดังนี้คือประวัติย่อของห้องสมุด แผนผังห้องสมุด ระบบการจัดหมู่ที่ใช้ วัน, เวลา เปิด-ปิดบริการ ผู้มีสิทธิใช้ห้องสมุด-ยืมสิ่งพิมพ์และวัสดุอื่น ๆ การทำบัตรสมาชิกพร้อมเงื่อนไข ระยะเวลาที่ให้ยืม จำนวนที่ให้ยืม หมายเลขโทรศัพท์ของแผนก (งาน) ที่สำคัญสิ่งพิมพ์และวัสดุอื่นที่ใช้บริการ วิธีการยืม-คืน อัตราค่าปรับ บัตรรายการชนิดต่าง ๆ ตัวอย่างบัตรรายการพร้อมคำอธิบาย บริการต่างๆ ของห้องสมุด ระเบียบปฏิบัติเมื่อทำสิ่งพิมพ์-วัสดุอื่นๆ ชำรุดหรือสูญหาย บัตรดัชนี ตัวอย่างบัตรดัชนี พร้อมคำอธิบาย ที่ตั้ง แผนภูมิการบ่งสายงาน การจองสิ่งพิมพ์-วัสดุอื่นๆ คำเชิญชวนให้ขอความช่วยเหลือ และคำแนะนำจากบุคลากรห้องสมุดในการใช้บริการ การสำรองสิ่งพิมพ์และวัสดุอื่นๆ ข้อควรปฏิบัติเมื่อเข้าใช้ห้องสมุด คำแนะนำหน่วยงานอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องที่เป็นประโยชน์ต่อการศึกษา ค้นคว้าของผู้ใช้ วิธีใช้หนังสืออ้างอิงและคู่มือค้นสิ่งพิมพ์-วัสดุอื่นๆ เล่มสำคัญ รายชื่อบุคลากรที่เกี่ยวข้องกับการให้บริการพร้อมหมายเลขโทรศัพท์ การจัดเรียงและค้นหาสิ่งพิมพ์ในชั้น รวม 28 หัวข้อ แผ่นปลิวหรือแผนปลิวชุด เนื้อหาที่ควรกล่าวในคู่มือการใช้ห้องสมุดรูปเล่มแบบนี้มีทั้งหมด 20 หัวข้อหัวข้อเหล่านี้จะเหมือนกับหัวข้อที่ควรกล่าวในคู่มือการใช้ห้องสมุด รูปเล่มแบบจุลสารยกเว้นหัวข้อประวัติย่อของห้องสมุด สิ่งพิมพ์และวัสดุอื่นๆ ที่ให้บริการ บริการต่างๆ ของห้องสมุดระเบียบปฏิบัติเมื่อทำสิ่งพิมพ์ชำรุดหรือสูญหาย แผนภูมิการแบ่งสายงาน ตัวอย่างบัตรดัชนีพร้อมคำอธิบาย และวิธีใช้หนังสืออ้างอิงและคู่มือค้นสิ่งพิมพ์เล่มสำคัญ ที่ไม่ควรกล่าวในคู่มือฯ รูปเล่มแบบแผ่นปลิวหรือแผ่นปลิวชุดนี้ แผ่นพับ เนื้อหาที่ควรกล่าวในคู่มือรูปเล่มแบบนี้มีทั้งหมด 19 หัวข้อ หัวข้อเหล่านี้ จะเหมือนกับหัวข้อที่ควรกล่าวในคู่มือการใช้ห้องสมุดรูปเล่มแบบจุลสาร ยกเว้นหัวข้อประวัติย่อของห้องสมุด ตัวอย่างบัตรรายการพ้อมคำอธิบาย บัตรดัชนีพร้อมตัวอย่างบัตรและคำอธิบายแผนภูมิการแบ่งสายงาน การสำรองสิ่งพิมพ์และวัสดุอื่นๆคำแนะนำหน่วยงานอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง ที่เป็นประโยชน์ต่อการศึกษาค้นคว้าของผู้ใช้ และวิธีใช้หนังสืออ้างอิงและคู่มือค้นสิ่งพิมพ์ เล่มสำคัญ แผ่นคั่นหนังสือ ควรกล่าว เนื้อหาหัวข้อหมายเลขโทรศัพท์ของแผนก (งาน) ที่สำคัญ วัน เวลา เปิด-ปิดบริการ บริการต่างๆ ของห้องสมุด คำเชิญชวนให้ขอความช่วยเหลือและคำแนะนำจากบุคลากรในการใช้บริการและระบบการ จัดหมู่ที่ใช้ 7. ผลการวิเคราะห์รูปแบบของคู่มือการใช้ห้องสมุดทั้ง 22 ฉบับ พบว่าคู่มือการใช้ห้องสมุดทั้งหมดเป็นคู่มือฯ เดี่ยว และจัดทำในรูปเล่ม 3 แบบคือจุลสาร (40.91%) แผ่นพับ (50%) และแผ่นปลิวชุด (9.09%) ภาพประกอบที่ใช้ส่วนมากเป็นภาพลายเส้น (40%) ตัวอักษรที่ใช้ในคู่มือฯ เกือบทุกฉบับ (95.40%) เป็นตัวพิมพ์ขนาดตัวธรรมดา และลักษณะภาษาที่ใช้เขียนคู่มือฯ ทุกฉบับเป็นภาษาแบบแผนและเมื่อสรุปรวมรูปแบบของคู่มือการใช้ห้องสมุดทุก ลักษณะแล้วจะพบว่าไม่มีคู่มือการใช้ห้องสมุดฉบับใดมีลักษณะครบตามเกณฑ์คู่มือการใช้ห้องสมุดฉบับที่มีลักษณะรูปแบบครบตามเกณฑ์ฯ สูงสุดเพียง 4 รายการ (จากเกณฑ์วิเคราะห์ 5 รายการ) ทั้งนี้ลักษณะที่คู่มือการใช้ห้องสมุดส่วนใหญ่ไม่ครบตามเกณฑ์ฯ ได้แก่ รูป เล่ม และภาพประกอบ 8. ผลการวิเคราะห์เนื้อหา พบว่าคู่มือการใช้ห้องสมุดรูปเล่มแบบจุลสารฉบับที่มีหัวข้อเนื้อหามากสุดมี เพียง 22 หัวข้อ คู่มือการใช้ห้องสมุดรูปเล่มแบบแผ่นปลิวชุดฉบับที่มีหัวข้อสูงสุดมีเพียง 9 หัวข้อและคู่มือการใช้ห้องสมุดรูปเล่มแบบแผ่นพับฉบับที่หัวข้อสูงสุดมีเพียง 14 หัวข้อ จะเห็นได้ว่าไม่มีคู่มือการใช้ห้องสมุดฉบับใดมีเนื้อหาครบตามเกณฑ์ฯ ที่สร้างขึ้นเลย ข้อเสนอแนะ 1. ห้องสมุดที่ไม่จัดทำคู่มือการใช้ห้องสมุดควรจัดทำคู่มือการใช้ห้องสมุด 2. เนื้อหาที่กล่าวในคู่มือการใช้ห้องสมุดที่เปลี่ยนแปลงเสมอ ๆ ควรนำมาจัดเรียงไว้ ใกล้กันและจัดพิมพ์ไว้ในส่วนที่แก้ไขง่าย ซึ่งถ้ามีการแก้ไขเนื้อหาในส่วนนี้อาจแก้ไข เฉพาะส่วนดังกล่าว ส่วนอื่นๆ ยังคงใช้ได้อยู่ ทำให้ไม่เสียเวลาและค่าใช้จ่ายในการจัดทำใหม่มาก 3. ควรปรับปรุงวิธีการเผยแพร่คู่มือการใช้ที่จัดวางคู่มือฯ ไว้ตามจุดต่างๆ ในห้องสมุดและให้ผู้ใช้หยิบไปใช้เองนั้นให้รัดกุมยิ่งขึ้น โดยนำคู่มือการใช้ห้องสมุดไปจัดวางไว้ในบริเวณที่ใกล้จุดที่มีบุคลากร ปฏิบัติงานอยู่ ทั้งนี้อาจทำให้ผู้ใช้ไม่กล้าหยิบไปครั้งละหลายฉบับ 4. เพิ่มการประชาสัมพันธ์ให้ผู้ใช้ทราบว่าห้องสมุดได้จัดทำคู่มือการใช้ห้อง สมุด เพื่อเผยแพร่ให้ผู้ใช้ให้มากขึ้น และควรปรับปรุงคู่มือการใช้ห้องสมุดให้เร้าความสนใจมากยิ่งขึ้น ทั้งนี้อาจช่วยแก้ไขปัญหาที่ผู้ใช้ไม่สนใจคู่มือการใช้ห้องสมุดได้
Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-No Derivative Works 4.0 International License.
Recommended Citation
ธารารัตนสกุล, อำพร, "การวิเคราะห์คู่มือการใช้ห้องสมุดของห้องสมุดมหาวิทยาลัย" (1986). Chulalongkorn University Theses and Dissertations (Chula ETD). 48163.
https://digital.car.chula.ac.th/chulaetd/48163