Chulalongkorn University Theses and Dissertations (Chula ETD)
พุทธศาสนากับแนวความคิดทางการเมือง ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก (พ.ศ. 2325-2352)
Other Title (Parallel Title in Other Language of ETD)
Buddhism and political thoughts in the region of King Rama I (1782-1809)
Year (A.D.)
1982
Document Type
Thesis
First Advisor
นิธิ เฮียวศรีวงศ์
Second Advisor
ชาญวิทย์ เกษตรศิริ
Faculty/College
Graduate School (บัณฑิตวิทยาลัย)
Degree Name
อักษรศาสตรมหาบัณฑิต
Degree Level
ปริญญาโท
Degree Discipline
ประวัติศาสตร์
DOI
10.58837/CHULA.THE.1982.600
Abstract
ในความพยายามที่จะเสริมสร้างเสถียรภาพทางการเมือง สิ่งสำคัญประการหนึ่งที่ราชสำนักในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกได้ดำเนินการคือการสถาปนาอุดมการณ์ของรัฐขึ้นใหม่ ให้สอดคล้องกับสภาพการณ์ของสังคมโดยเฉพาะอย่างยิ่งสภาพการณ์ทางการเมืองในเวลานั้น ทั้งนี้เพื่อจะช่วยให้สามารถจัดระเบียบและควบคุมสังคมอย่างมีประสิทธิภาพ วิทยานิพนธ์นี้มุ่งศึกษาถึงหลักการณ์ของพุทธศาสนาซึ่งได้รับการเน้นเพื่อเป็นอุดมการณ์ของรัฐในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก โดยจะพิจารณาถึงความเปลี่ยนแปลงของสังคมไทยในระยะก่อนหน้าและระยะเริ่มต้นของสมัยรัตนโกสินทร์ที่มีผลต่อความคิดทางพุทธศาสนาและความคิดทางการเมือง สภาพการณ์ทางการเมืองที่ทำให้ราชสำนักสถาปนาอุดมการณ์ของรัฐจากความคิดทางพุทธศาสนา และเนื้อหาสาระของอุดมการณ์ซึ่งเป็นหลักการณ์ในการจัดระเบียบความสัมพันธ์ทางสังคมภายในรัฐ ผลการศึกษาพบว่า ความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ – สังคมในปลายอยุธยาทำให้เริ่มเกิดมีคนที่มีลักษณะเป็นกระฎมพี ความคิดของคนเหล่านี้มีลักษณะมนุษยนิยมและเหตุผลนิยมมากขึ้น อย่างไรก็ตามความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ – สังคมนั้นเองได้เป็นเหตุให้มูลนายและไพร่พากันละเมิดกฎเกณฑ์ของสังคม ทำให้สังคมปั่นป่วนไร้ระเบียบ ผู้คนที่ไม่ได้รับความคุ้มครองจากระบบทางสังคมหันเข้าพึ่งอำนาจเหนือธรรมชาติ พุทธศาสนาแบบที่เน้นบุญฤทธิ์วิทยาคมมีอิทธิพลอย่างสูง ชนชั้นนำซึ่งมีความขัดแย้งทางการเมืองรุนแรงไม่อยู่ในฐานะที่จะสถาปนาหลักการณ์ทางศาสนาที่เป็นระบบเพื่อเป็นอุดมการณ์ของรัฐได้ ถึงสมัยธนบุรี สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีทรงให้ความสำคัญแก่ภารกิจของพระมหากษัตริย์ผู้เป็นใหญ่สูงสุดตามคติของพุทธศาสนามากขึ้น แต่ความแตกต่างหลากหลายของความคิดทางการเมืองยังคงดำรงอยู่ตลอดรัชกาล เมื่อถึงสมัยรัตนโกสินทร์ เห็นได้ชัดว่าราชสำนักในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกซึ่งประกอบด้วยผู้นำทางการเมืองที่มีลักษณะของกระฎมพีมากขึ้น ได้สถาปนาหลักการณ์ของพุทธศาสนาแบบมนุษยนิยมเพื่อเป็นอุดมการณ์ของรัฐ อุดมการณ์นี้มีสาระสำคัญว่าพระมหากษัตริย์ทรงเป็นพระโพธิสัตว์ซึ่งปฏิบัติภารกิจในฐานะมิกราชาธิราช ภารกิจของพระองค์ทั้งในการฝ่ายพุทธจักรและอาณาจักรล้วนเป็นไปเพื่อจรรโลงธรรม เพื่อจะยังชนทั้งปวงให้เข้าใจพุทธธรรมลึกซึ้งยิ่งขึ้นและดำรงชีวิตในวิถีทางที่ชอบด้วยธรรม เพื่อจะได้บรรลุพระนิพพานอันเป็นอุดมคติของชีวิต เมื่อธรรมิกราชาธิราชทรงปฏิบัติภารกิจในทางที่เป็นคุณแก่ชนทั้งปวงเช่นนี้แล้วชนทั้งปวงพึงกตัญญูกตเวทีต่อพระองค์โดยการทำหน้าที่ตามฐานะทางสังคมของตนด้วยความซื่อสัตย์สุจริตและเชื่อฟังพระบรมราชโองการ
Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-No Derivative Works 4.0 International License.
Recommended Citation
วรรณรัตน์, สายชล, "พุทธศาสนากับแนวความคิดทางการเมือง ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก (พ.ศ. 2325-2352)" (1982). Chulalongkorn University Theses and Dissertations (Chula ETD). 61636.
https://digital.car.chula.ac.th/chulaetd/61636